Voor veel mensen met Prikkelbare darm is de opgezette buik een grote ergernis. Wellicht herken je wel het fenomeen dat je buik ‘s morgens een stuk platter is dan in de namiddag of avond. Hoe dit komt? Wij vonden het een vraag aan de expert waard! Gelukkig was professor A.J.P.M. Smout, gastro- enteroloog bij het AMC, zo vriendelijk ons de volgende informatie te sturen.
Veel patiënten met het prikkelbare darmsyndroom (PDS) klagen over opzetting van de buik. Hierbij kan onderscheid gemaakt worden tussen een opgeblazen, opgezet gevoel (“bloating”) en een zichtbaar (en meetbaar) opgezette, bolle buik (“distensie”).
Het gevoel dat de buik opgezet is kan aanwezig is zonder dat de buik in omvang is toegenomen; dan is er dus wel het symptoom bloating, maar niet het verschijnsel distensie. Omgekeerd kan zichtbare toename van de buikomvang (distensie) bestaan zonder dat bloating wordt ervaren, maar dit is tamelijk zeldzaam. Vaak zijn bloating en distensie tegelijkertijd aanwezig.
Hopelijk is het tot zover duidelijk. Het is misschien iets te wetenschappelijk naar je smaak, maar ik heb bewust gekozen voor een serieuze benadering.
Veel PDS-patiënten die last hebben van een opgezette buik melden dat de buikomvang in de loop van de dag toeneemt. ’s Morgens bij het ontwaken valt het nog wel mee, maar ’s avonds kan de buik zo opgezet zijn dat het lijkt op een ver gevorderde zwangerschap. Wetenschappelijk onderzoek waarin gedurende 24 uur continu de buikomvang werd gemeten (met een soort elektronisch meetlint) heeft bevestigd dat bij PDS-patiënten inderdaad vaak grote variaties in buikomvang optreden.
Wat is de oorzaak van een opgeblazen gevoel en opzetting van de buik bij PDS? En hoe komt het dat bloating en buikopzetting zo snel kunnen toenemen in de loop van een dag?
De meest gehoorde verklaring is dat het komt door te veel gas of lucht in het maagdarmkanaal. Dit zou dan veroorzaakt worden door te veel lucht inslikken, overmatig gebruik van koolzuurhoudende dranken, intoleranties (zoals lactose intolerantie) of het eten van gasvormende voedingsmiddelen zoals bonen en uien. Deze oorzaken kunnen in incidentele gevallen wel degelijk belangrijk zijn, maar wetenschappelijk onderzoek heeft laten zien dat het bij de meeste PDS-patiënten niet de grote boosdoeners zijn. De ervaring leert ook dat dieetmaatregelen en het advies rustig te eten niet voldoende effectief zijn tegen het opzetten van de buik.
Maar wat is dan de oorzaak?
Tien jaar geleden werd in Barcelona een wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd waarin bij PDS-patiënten met ernstige klachten van buikopzetting CT-scans van buik en borst werden gemaakt. Iedere patiënt liet twee scans maken, eenmaal op een moment dat de buik redelijk plat was en niet opgeblazen aanvoelde, en eenmaal op een moment dat de buikopzetting en de bloating maximaal waren.
Op de gemaakte CT-scan-afbeeldingen was te zien dat er tijdens opzetting van de buik nauwelijks meer lucht, gas, vloeistof of vaste inhoud (zoals ontlasting) in de buik aanwezig was dan tijdens platte-buik-momenten. Wat wel sterk verschilde, was de stand van het middenrif; tijdens buikopzetting stond het middenrif veel lager, als gevolg van samentrekking van deze spierplaat. Door de lage stand van het middenrif werd de ruimte in de buikholte in verticale richting verkleind; het middenrif vormt immers de bovenste begrenzing van de buikholte. Als gevolg hiervan werd de voorste buikwand een aantal centimeters naar voren verplaatst (omdat de buikinhoud toch ergens een plaats moet vinden).
In een vervolgonderzoek gaven de Barcelonese onderzoekers aan een groep PDS-patiënten met sterke buikopzetting biofeedback-training van ademhalingsspieren en buikspieren. De elektrische activiteit van die spieren werd via oppervlakte-elektroden geregistreerd en – live- aan de deelnemende patiënten getoond. Het doel was aan te leren om de tussenribspieren en het middenrif minder te gebruiken en de spieren van de voorste buikwand meer aan te spannen. De training leidde tot een (statistisch significante) vermindering van de klachten (40%) en vermindering van de buikomvang (2,5 cm). De bovenbeschreven biofeedback-training is nog niet op veel plaatsen beschikbaar. Het is nog onduidelijk of de training ook zonder feedback mogelijk is.
Samenvattend
Buikopzetting bij PDS kan verschillende oorzaken hebben en berust niet altijd op ophoping van gas, lucht, vloeistof of ontlasting. Training van ademhalings- en buikspieren kan een gunstig effect hebben.
Referenties
Lewis MJV et al. Ambulatory abdominal inductance plethysmography: towards objective assessment of abdominal distension in irritable bowel syndrome. Gut 2001;48:216-220
Accarino A et al. Abdominal distention results from caudo-ventral redistribution of contents. Gastroenterology 2009;136:1544-1551
Barba E et al. Abdominothoracic mechanisms of functional abdominal distension and correction by biofeedback. Gastroenterology 2015;148:732-739
Malagelada JR et al. Bloating and abdominal distension: old misconceptions and current knowledge. Am J Gastroenterol 2017;112:1221-1231